Bosnië en Herzegovina

Zagreb verlaten we via de zuidkant, een route die we alle fietsers kunnen aanbevelen. Het is een verademing ten opzichte van de aankomst via de westkant. We vervolgen onze weg met de route van Cees Swart langs de Sava richting de grens met Bosnië en Herzegovina.

Afwisselend fietsen we over gravel en asfalt door agrarisch gebied met tientallen gehuchten. Er is veel leegstand, huizen die zijn verlaten of niet zijn afgebouwd. Later horen we dat het erfrecht in Kroatië hier mede debet aan is. En dat veel mensen elders (in Europa) werken. Ook in de oorlog zijn huizen verlaten of verwoest.

De wind helpt ons een handje en de zon doet ook zijn best. Het aantal auto’s dat per uur passeert is op één hand te tellen. De enige noemenswaardige plaats is Sisak. Hier doen we boodschappen en pakken we de route van de Europafietsers weer op.

Een paar meter na het bord “Park prirode Lonjsko polje” spotten we een schildpad. Het park beslaat 50.000 hectare drasland en is een belangrijke habitat voor vogels. We kamperen er tussen de grootste steekmuggen die we ooit hebben gezien. De hooikoorts speelt me ook parten. De Rhino horn die ik in Zagreb heb gekocht, biedt verlichting. Naast de medicijnen die ik al had.

Opvallend zijn de houten boerderijen die tot 200 jaar oud zijn. Veel verkeren in vervallen staat, enkele zijn voorzien van schotelantenne, airco en camera. De gehele constructie is demontabel. Vanwege de overstromingen wersen boerderijen soms verplaatst. De leefruimten zijn op de bovenverdieping. Met uitzondering van de boerderij in Krapje die sinds twee weken is opengesteld voor bezoekers.

Voordat we Kroatië verlaten bezoeken we het museum in Jasenovic dat is gewijd aan het enige concentratiekamp dat tijdens de Tweede Wereldoorlog niet in Duitse handen was. De Kroatische Ustasha maakte hier de dienst uit, een barbaars regime dat de kroon spande in gruweldaden. Volgens de Kroatische statistieken zijn er 80.000 mensen omgekomen, voornamelijk Serviërs.

Een paar kilometer verderop, aan de andere kant van de grens, bezoeken we het Donja Gradina museum. Een ander verhaal dat betrekking heeft op hetzelfde kamp. De statistieken in Bosnië en Herzegovina gaan uit van het tienvoudige aantal slachtoffers. Hier wordt ons duidelijk hoe macaber het allemaal is geweest en welke rol de katholieke kerk heeft gespeeld. Zoals Kaplan in zijn boek “De Adriatische Zee” treffend verwoord, zijn beide landen nog niet toe aan verwerking van het traumatisch verleden zolang er nog over de aantallen wordt gediscussieerd.

Bij de grens met Bosnië en Herzegovina moeten we onze paspoorten laten zien, we verlaten de Europese Unie. Het land bestaat uit twee entiteiten, de Federatie van Bosnië en Herzegovina en de deelrepubliek Servische Republiek. Meerdere malen passeren we de grens tussen de “republiek” en de “federatie”. In de federatie zien we veel moskeeën. Als we het cyrillisch schrift zien, weten we ons in de republiek met voornamelijk orthodoxe kerken.

Het platteland doet minder armoedig aan dan in Kroatië en de wegen zijn er overwegend beter. Voor het eerst op deze reis voelen we ons als fietsers meer dan bijzonder welkom. Meerdere malen per dag claxoneren auto’s enthousiast naar ons. We ervaren dat de bevolking bijzonder vriendelijk en behulpzaam is.

Net als in Kroatië kunnen we vrijwel overal pinnen of met de euro betalen. De kwaliteit van het eten is in bijna alle gevallen erg goed. Terwijl de prijzen beduidend lager liggen ten opzichte van Slovenië. We maken kennis met Bosnische koffie en pizza. Vegetariërs zijn hier slecht af, op het menu staat vrijwel uitsluitend vlees. Op onze route zijn niet overal campings. Daarom nemen we af en toe een apartement. De prijzen variëren tussen 20€ en 50€.

Het landschap wordt gekenmerkt door beboste heuvels. Hoewel we voornamelijk de loop van de Sana rivier volgen, worden onze klimbenen nu regelmatig aangesproken. In de meeste gevallen valt het aantal hoogtemeters beduidend lager uit dan voorspeld. We kunnen dit niet goed verklaren. Duidelijk is wel dat het de afgelopen weken erg nat is geweest.

Naar Ključ fietsen we over een fantastische gravelweg door een canyon-achtig landschap. De (gratis) camping blijkt helaas nog niet open. Wel treffen we vier jonge pups zonder moeder aan. Even verderop vinden we een luxe onderkomen aan de rivier. En koken we ons potje aan één van de overdekte picknicktafels aan de oever. De kwaliteit van het water van de rivieren in Bosnië en Herzegovina is dusdanig goed, dat je het kunt drinken zonder het te filteren.

Krista heeft het te doen met de vier gesocialiseerde jonge pups. Na het nodige speurwerk en mailverkeer, en nee’s; te ver weg, overvol.., komt ze in contact met een vrijwilligersorganisatie die zich inzet voor de rechten van zwerfhonden en -katten binnen BiH en zich waar mogelijk over ze ontfermt. Binnen een half uur staat de leider van de Panters bij ons op de stoep.

De situatie in het land is treurig door falend beleid en corruptie. Daarnaast verschilt het beleid binnen de federatie en de republiek. De Panters is een idealistische organisatie met een missie: “Dieren hebben rechten, en gezonde dieren worden niet afgemaakt”.
Ze zoeken schrijnende situaties op, wijzen politie, burgers, dierenartsen op de wetten. Maken daardoor geen vrienden. Maar doen wel wat bij zo vanzelfsprekend lijkt en hier niet. De vier puppies waren al in beeld en zijn onder hun hoede. Met een gerust hart gaan we slapen.

De omgeving van Jajce is waterrijk en een toerische trekpleister, onder andere door de watervallen. We slaan ons kamp op bij de jeugdherberg en lopen een rondje door het centrum. Op een leegstaand huis lezen we “Kroatisch huis, harmonie moeilijk”. De moskee roept op voor het avondgebed. Op een plein drinken we Bosnische koffie met baklava. Het valt ons op dat we geen enkele dame met blote benen zien.

Bij de watervallen staat een informatiebord waarop het fietsen over een oude spoorlijn wordt aangeprezen, honderd kilometer in totaal. Via Travnik, precies waar we heen willen. Dit klinkt dit ons als muziek in de oren na een dag op een doorgaande weg met het nodige autoverkeer.

Vol goede moed beginnen we aan de “Old rail road”, een voormalig smalspoorbaan aangelegd ten tijde van de dubbelmonarchie van Oostenrijk en Hongarije. Volgens de beschrijving een licht en gemakkelijk pad. In de praktijk blijkt het pad bonkig tot zeer bonkig. Mijn tanden klappen een paar keer zo hard op elkaar dat ik overweeg mijn tong ertussen te houden. Alleen bij bebouwing is het wegdek van noemenswaardige kwaliteit. Gemiddeld leggen we tien kilometer per uur af. Heerlijk rustig is het wel, daar genieten we van.

Na vijftig kilometer zoeken we de ingang van de anderhalf kilometer lange tunnel. De dichte begroeiing ontneemt het zicht. Een schaapherder weet te vertellen dat de tunnel vol water staat. Daardoor rest ons niets anders dan de doorgaande weg over de pas te nemen. Na de afdaling pakken we de route weer op tot Travnik. Een belangrijke stad in de geschiedenis van Bosnië, met een beschermd stadsgezicht. We zien er relatief veel invalide mannen. Op een terras boeken we online een appartement voor de nacht. We maken kennis met de eigenaresse die heel toevallig op hetzelfde terras blijkt te zitten.

De volgende dag nemen we na vijftien kilometer afscheid van de oude spoorweg nadat we vastlopen in de blubber. We gaan weer over op de route van de Europafietsers. Eerst rustig met een pittige klim. Daarna dertig kilometer over een nare drukke weg tot Sarajevo. Waar mogelijk fietsen we over de stoep. Het is bewolkt, een half uur lang regent het. In de verte is onweer. Eenmaal in Sarajevo fietsen we twintig ontspannen kilometers over rustige wegen en fietspaden naar de oude stad.

Gids Adin neemt ons mee door de oude binnenstad en brengt het verleden tot leven. Een slimme jonge vent met veel belangstelling voor de wereld om hem heen. Hij wil graag meer van de wereld zien, maar veel in het westen is duur voor hem. Voor zijn ouders waren de jaren van de Olympische Spelen in 1984 tot de oorlog de beste tijd in Sarajevo. In de oorlog is de stad vier jaar lang belegerd geweest. Door een geheime tunnel was bevoorrading mogelijk, hetzij beperkt. Een hoogtepunt was een optreden van Iron Maiden die door de betreffende tunnel naar binnen zijn gesmokkeld. De ouders van Adin zijn naar Scandinavië gevlucht en na de oorlog weer teruggekeerd.

In de oude binnenstad zijn de invloeden van het Ottomaanse Rijk, de dubbelmonarchie Oostenrijk-Hongarije en het communisme duidelijk aanwezig. We staan stil bij de Latijnse brug waar Frans Ferdinand is vermoord, wat aanleiding (niet de oorzaak) was voor de Eerste Wereldoorlog. We bezoeken de grote moskee en het museum over Scebrenica. In een Turks theehuis drinken we heerlijke en gezonde Salep. (Helaas wordt de orchidee waarvan de wortel het basisingrediënt is met uitsterven bedreigd lezen we later). Verder doen we ons te goed aan gerechten uit de Bosnische keuken (veel gehakt), wijn uit de omgeving van Mostar en natuurlijk een Sarajevsko biertje (tip: proef de ongefilterde).

Na Sarajevo zetten we koers richting Montenegro. Tijdens ons dagelijks cappuccino moment breekt het onweer los. De eigenaresse pakt twee grote paraplu’s om onze fietsen droog te houden. Dit is typerend voor de vriendelijkheid die we in het land ervaren. Om half vier, na veertig kilometer, ronden we de pas. Daarna dalen we veertig kilometer af naar de mooie familiecamping aan de rivier de Drina in Foča. Het landschap wordt in toenemende mate ruiger en grootser. We kijken uit naar de dagen die gaan volgen in Montenegro.

Periode: 25 mei t/m 2 juni 2023
Afstand: 566 kilometer
Geklommen: 3.491 meter